Nietolerancja Histaminy | Mini Przewodnik po Alergiach

W dzisiejszym artykule przedstawimy, czym jest słynna histamina i jaką rolę odgrywa. Przeanalizujemy mechanizm powstawania nietolerancji histaminy, a na koniec zapoznamy się z suplementami diety, które mogą pomóc w jej leczeniu.

Czym jest histamina i jaka jest jej rola?

Histamina pełni funkcję neuroprzekaźnika, czyli substancji przenoszącej sygnały w mózgu („hormon układu nerwowego”).¹ Tylko granulocyty zasadochłonne (bazofile) i komórki tuczne są zdolne do produkcji histaminy – oba terminy odnoszą się do określonych typów komórek układu odpornościowego obecnych we krwi. Histamina może być magazynowana w tych komórkach wyłącznie w połączeniu z chondroityno-4-siarczanem i heparyną.²

Histamina odgrywa kluczową rolę w reakcjach alergicznych. Alergię najczęściej kojarzymy z nieprzyjemnym katarem siennym, zatkanym nosem, bólem głowy i podobnymi objawami, jednak to właśnie reakcje alergiczne pozwalają organizmowi zwalczać patogeny. Bez mechanizmu alergii nawet najłagodniejsza infekcja mogłaby się w nas niekontrolowanie rozprzestrzenić.

Pełne działanie histaminy możemy najdokładniej przedstawić i zrozumieć poprzez pracę czterech typów receptorów, które ją wykrywają.

Receptor H1³⁻⁵

Aktywacja receptora H1 (czyli przyłączenie się histaminy) wywołuje typową reakcję alergiczną lub anafilaktyczną, prowadząc do świądu skóry, bólu, pocenia się, skurczu oskrzeli, spadku ciśnienia krwi, przyspieszenia tętna, rozszerzenia naczyń krwionośnych oraz zwiększenia ich przepuszczalności. Ponadto receptory H1 wpływają na cykl snu i czuwania, apetyt, termoregulację organizmu, emocje, pamięć/uczenie się oraz ruch. Dodatkowo receptory H1 odgrywają kluczową rolę w rozwoju astmy, zwiększają predyspozycję do skurczów mięśni gładkich i mogą powodować obrzęk błon śluzowych. Innymi słowy, wszystko, co wiąże się z reakcjami alergicznymi, przebiega poprzez receptory histaminowe H1. W tym kontekście wstrząs anafilaktyczny najczęściej wynika z nadmiernej aktywności tych receptorów. Leki blokujące receptory H1 stanowią szeroką grupę preparatów przeciwalergicznych i mogą być stosowane także w leczeniu zapalenia spojówek.

Receptor H2⁶⁻⁷

Receptor H2 stymuluje produkcję kwasu żołądkowego, obniża ciśnienie krwi oraz wpływa na przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych. Może także predysponować do bólów głowy, nadmiernego pocenia się, przyspieszonego tętna oraz skurczu oskrzeli. Receptor H2 również wywołuje stany zapalne, jednak jego działanie jest znacznie słabsze w porównaniu do receptora H1. Z kolei leki blokujące receptory H2 odgrywają istotną rolę w leczeniu i zapobieganiu nawrotom wrzodów dwunastnicy.

Receptor H3⁸

Receptor H3 działa przede wszystkim na układ nerwowy, wpływając na poziomy „hormonów mózgowych”, takich jak dopamina, serotonina, noradrenalina i acetylocholina. Może również powodować rozszerzenie naczyń krwionośnych w pobliżu błony śluzowej nosa. Dodatkowo receptory H3 regulują dalszą produkcję histaminy zarówno przez neurony, jak i komórki tuczne.

Receptor H4⁹

Receptory H4 odgrywają kluczową rolę w procesach zapalnych oraz chorobach autoimmunologicznych.

Czytając o tych efektach, można odnieść wrażenie, że histamina to coś wyłącznie złego. Wiele osób zapewne zadaje sobie pytanie: skoro może powodować tak wiele nieprzyjemnych, a nawet zagrażających życiu stanów (jak wstrząs anafilaktyczny, czyli nadmierna reakcja alergiczna), to po co w ogóle jest nam potrzebna?

W małych ilościach histamina jest absolutnie niezbędna! Dlaczego?

• Histamina w odpowiednich proporcjach odgrywa kluczową rolę w układzie odpornościowym, chroniąc organizm przed patogenami.
• Utrzymuje właściwy poziom kwasu żołądkowego, który jest niezbędny do prawidłowego trawienia.
• Rozszerza naczynia krwionośne, pomagając w utrzymaniu prawidłowego przepływu krwi.
• Reguluje cykl snu i czuwania, co pomaga zachować energię w ciągu dnia.
• Jej odpowiedni poziom przyczynia się do utrzymania równowagi psychicznej.

Jak powstaje histamina?

Do produkcji histaminy niezbędny jest aminokwas L-histydyna (uznawany za aminokwas egzogenny, co oznacza, że organizm nie jest w stanie go samodzielnie wytworzyć i musi być dostarczany z zewnątrz). Histamina powstaje z histydyny dzięki enzymowi o nazwie dekarboksylaza L-histydyny, przy udziale witaminy B6.

Jak rozkładana jest histamina?

Obecnie znane są dwa główne szlaki rozkładu histaminy – kluczową rolę w tym procesie odgrywają enzymy: histamina-N-metylotransferaza (HNMT) oraz diaminooksydaza (DAO). Aby zrozumieć działanie blokerów histaminy, warto wiedzieć, że HNMT jest odpowiedzialna wyłącznie za rozkład histaminy uwalnianej w drogach oddechowych, natomiast DAO odpowiada za metabolizowanie histaminy pochodzącej z diety. Co więcej, enzym DAO, który usuwa histaminę z organizmu, wymaga do prawidłowego funkcjonowania witaminy B6, podobnie jak proces syntezy histaminy. Oznacza to, że ograniczenie spożycia witaminy B6 nie jest skutecznym rozwiązaniem w regulacji poziomu histaminy.

Jak rozwija się nietolerancja histaminy?

Jeśli dwa wymienione wcześniej enzymy nie funkcjonują prawidłowo lub ich ilość w organizmie jest zbyt niska, histamina może się kumulować, prowadząc do nietolerancji histaminy. Może to powodować różne objawy, takie jak zaczerwienienie skóry, pokrzywka, ból głowy, biegunka, wzdęcia, zatkany nos lub trudności w oddychaniu.

Przyczyny rozwoju nietolerancji histaminy mogą obejmować:

1. Niedobór lub niski poziom enzymu DAO – może mieć podłoże genetyczne lub być wynikiem niektórych chorób, takich jak nieswoiste zapalenia jelit.
2. Hamowanie aktywności enzymu DAO – niektóre leki (np. środki przeciwbólowe, antydepresanty: diklofenak, kwas klawulanowy, aspiryna) oraz dodatki do żywności (np. benzoesany, siarczyny, glutaminiany) mogą blokować działanie enzymu DAO.
3. Nadmierne spożycie histaminy – wysoka zawartość histaminy w diecie może przyczyniać się do rozwoju nietolerancji. Do produktów bogatych w histaminę należą: dojrzewające sery, alkohol (zwłaszcza czerwone wino), wędzone mięsa, konserwowane ryby, pomidory, szpinak oraz fermentowane produkty.
4. Zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej – niektóre bakterie jelitowe produkują histaminę, dlatego zaburzenie mikroflory może przyczyniać się do nietolerancji histaminy. Warto jednak pamiętać, że probiotyki nie zawsze są skutecznym rozwiązaniem, ponieważ wiele z nich również produkuje histaminę. Kluczowe jest najpierw zadbanie o dietę – jeśli nie dostarczamy wystarczającej ilości błonnika wspierającego mikroflorę, warto rozważyć suplementację błonnikiem w proszku.

Objawy nietolerancji histaminy

Jak mogliśmy zobaczyć na przykładzie czterech receptorów histaminowych, histamina pełni funkcje w całym organizmie. W związku z tym objawy nietolerancji histaminy mogą obejmować różne układy i występować w wielu kombinacjach, co sprawia, że ich rozpoznanie bywa trudne.¹⁰⁻¹¹

• Objawy ze strony układu pokarmowego: bóle brzucha, nudności, skurcze jelit, wymioty, biegunka, zaparcia, nadkwaśność żołądka, wzdęcia (uczucie dyskomfortu i pełności po posiłku).
• Objawy ze strony układu oddechowego: zatkany nos, kichanie, kaszel, wodnisty katar, objawy astmatyczne.
• Problemy skórne: egzema, obrzęki, świąd, pokrzywka, zaczerwienienie oraz inne zmiany skórne.
• Wpływ na układ sercowo-naczyniowy: przyspieszona akcja serca, spadek ciśnienia krwi, zawroty głowy.
• Objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego: migrena, bóle głowy, silna senność po posiłkach, wahania nastroju, lęk.
• Inne dolegliwości: bolesne miesiączkowanie, drżenie mięśni, nadmierna potliwość.

Warto podkreślić, że główny zespół objawów nietolerancji histaminy przypomina reakcję alergiczną, jednak diagnozę może postawić wyłącznie lekarz. Nie wszystkie objawy alergiczne można wyjaśnić nietolerancją histaminy – wręcz przeciwnie!

Diagnoza jest stawiana po wykluczeniu innych chorób, przy jednoczesnym prowadzeniu dziennika objawów i spożywanych posiłków. Niski poziom enzymu DAO we krwi może potwierdzać podejrzenie nietolerancji histaminy, ale nie zawsze jest jednoznacznym wskaźnikiem.¹²⁻¹⁴

Leczenie nietolerancji histaminy

Podstawową metodą leczenia jest dieta uboga w histaminę, która może znacząco zmniejszyć objawy.

Leczenie farmakologiczne rozpoczyna się od blokowania receptorów histaminowych. Leki te mogą być pomocne nie tylko w nietolerancji histaminy, ale także w chorobach autoimmunologicznych i innych schorzeniach alergicznych.

Lekarz często zaleca również suplementację enzymu DAO, który jest dostępny bez recepty. Może pojawić się pytanie – dlaczego zaleca się uzupełnianie DAO, a nie drugiego enzymu, HNMT?

1. Histamina pochodząca z pożywienia jest rozkładana głównie przez enzym DAO.
2. Enzym HNMT natomiast wpływa przede wszystkim na wewnętrzne procesy organizmu, a nie na histaminę dostarczaną z jedzeniem.
3. Nie oznacza to jednak, że HNMT nie jest istotny. Wręcz przeciwnie – jeśli jego działanie jest upośledzone, może również prowadzić do nadwrażliwości na histaminę.

W takim przypadku objawy będą jednak wynikały głównie z wewnętrznie produkowanej histaminy, wpływając na układ nerwowy oraz reakcje alergiczne. Jak wspomniano, przed rozpoczęciem leczenia farmakologicznego lub równolegle z nim lekarz zaleci przestrzeganie diety o niskiej zawartości histaminy. Wielu specjalistów dzieli produkty spożywcze na cztery grupy w zależności od ich zawartości histaminy.¹⁵ Jednak tolerancja na poszczególne produkty może się różnić w zależności od osoby. Dlatego na początku warto przestrzegać surowej diety (spożywając wyłącznie produkty z grupy „zero”), a następnie stopniowo wprowadzać składniki o wyższej zawartości histaminy, zaczynając od tych z kategorii „jeden”.

Jakie suplementy diety mogą pomóc w nietolerancji histaminy?

Jak już wcześniej wspomniano, przestrzeganie diety ubogiej w histaminę wiąże się z eliminacją wielu produktów spożywczych. Może to prowadzić do niedoborów niektórych składników odżywczych. Najczęściej ograniczona podaż dotyczy następujących substancji:

• Witamina B6 – niezbędna do prawidłowego funkcjonowania enzymu DAO. Jej niedobór może nasilać objawy nietolerancji histaminy.
• Witaminy B9 i B12 – dieta uboga w histaminę często eliminuje mięso (szczególnie przetworzone), ryby i jajka, które są głównymi źródłami witaminy B12. Witaminy z grupy B odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego i produkcji krwi. GAL+ Multivitamin zawiera kompleks witamin B w dużych, dobrze przyswajalnych dawkach.
• Witamina C – wiele owoców i warzyw bogatych w witaminę C (np. cytrusy, truskawki, pomidory, szpinak) może powodować uwalnianie histaminy, dlatego są eliminowane z diety. Można jednak spożywać źródła o niższej zawartości histaminy, takie jak kiwi, melon czy owoce jagodowe. GAL+ Multivitamin dostarcza wysoką dawkę witaminy C.
• Wapń – eliminacja nabiału może prowadzić do niedoboru wapnia. W diecie dozwolone są napoje roślinne wzbogacone w wapń (np. mleko sojowe, owsiane), a także produkty bogate w wapń, takie jak ciecierzyca, pasta sezamowa (tahini) i figi. Jeśli spożycie tych produktów jest niewystarczające, warto rozważyć suplementację, np. Wise Tree Naturals Kalcium komplex.
• Żelazo – niedobór może wystąpić z powodu eliminacji czerwonego mięsa i ryb. Może prowadzić do anemii, objawiającej się zmęczeniem i osłabieniem. Szczególnie kobiety powinny zwrócić uwagę na odpowiednią podaż żelaza, ponieważ jego poziom dodatkowo spada podczas menstruacji.
• Omega-3 – dieta uboga w histaminę często eliminuje ryby i owoce morza, które są głównym źródłem kwasów tłuszczowych DHA i EPA, ważnych dla zdrowia mózgu oraz układu sercowo-naczyniowego. GAL+ Multivitamin zawiera również kwasy Omega-3 w umiarkowanej ilości, a w połączeniu z olejem lnianym może wspomóc utrzymanie ich prawidłowego poziomu we krwi.

Suplementację należy rozpocząć od uzupełnienia witamin, minerałów i kwasów tłuszczowych, które mogą być niedoborowe w diecie ubogiej w histaminę.

Dodatkowe suplementy diety, które mogą pomóc w nietolerancji histaminy:

• Olej lniany¹⁶ – bogaty w kwas alfa-linolenowy (ALA), który może stymulować produkcję jednego z kwasów Omega-3 (EPA). Badania wykazały, że może on łagodzić objawy alergiczne.
• Probiotyki¹⁷⁻²⁰ – w przypadku nietolerancji histaminy nie wszystkie szczepy probiotyczne są odpowiednie, ponieważ niektóre bakterie mogą produkować histaminę. Badania wskazują, że flora jelitowa zdrowych osób zawiera więcej bifidobakterii niż u osób z nietolerancją histaminy.²² Ponadto fermentowane produkty zawierające bifidobakterie mają zazwyczaj niższą zawartość histaminy. Bezpieczne szczepy probiotyczne, które nie produkują histaminy²³⁻²⁶: Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus plantarum, Bifidobacterium longum. Szczepy, których należy unikać (ponieważ mogą produkować histaminę): Lactobacillus casei, Lactobacillus bulgaricus, Lactobacillus helveticus. W przypadku większości innych szczepów nie ma wystarczających danych. Wiele źródeł uznaje również szczepy Bifidobacterium infantis za bezpieczne. Pro tip: Vitamin360 w przypadku nietolerancji histaminy rekomenduje Life Extension Bifido GI Balance.
• Kwercetyna – naturalny flawonoid o działaniu antyhistaminowym, który pomaga zapobiegać uwalnianiu histaminy w organizmie. Działa poprzez „blokowanie” błony komórkowej komórek tucznych, które produkują histaminę. Dodatkowo wykazuje właściwości przeciwzapalne, co jest istotne, ponieważ stan zapalny i odpowiedź immunologiczna są ze sobą ściśle powiązane.²¹

Rekomendacje Vitamin360 w przypadku nietolerancji histaminy:

• GAL+ Multivitamin
• Natur Tanya Olej lniany (250 ml)
• Life Extension Bio-Quercetin (30 kapsułek roślinnych)
• Life Extension Bifido GI Balance
• +1: Jeśli istnieje podejrzenie niedoboru wapnia spowodowanego dietą ubogą w histaminę, warto rozważyć suplementację: Wise Tree Naturals Kalcium komplex

Multivitamina nie zawiera żelaza, dlatego zaleca się regularne badania krwi podczas stosowania diety o niskiej zawartości histaminy. Jeśli istnieje podejrzenie anemii, należy suplementować żelazo w dawkach zaleconych przez lekarza.

Ważne! Wymienione suplementy nie zastępują zaleceń lekarskich ani leczenia farmakologicznego, lecz służą jako wsparcie terapii ustalonej przez lekarza.